بررسی کاربست شگرد فلش بک در نهج البلاغه

«پس نما» یا «فلش بک» یکی از مهم ترین تکنیک های ادبی است که از سینما وارد عرصة ادبیات شد. این شگرد گرچه در نقد ادبی به نوعی فن جدید به حساب می آید، بااین همه در متون گذشته به کار گرفته می شده است و عامل محوری در گسترش متن و حضور زمان های مختلف در متن به حساب می آید و موجب روایی شدن متن می گردد. نهج البلاغه یکی از متونی است که این تکنیک در آن حضوری فعّال دارد؛ زیرا برخی خطبه ها و نامه ها شبیه روایت و قصه ای است که زمان پریشی در آن حاکم است. بر همین اساس، پژوهش حاضر می کوشد با روشی توصیفی ـ تحلیلی از کارکرد این فن و تأثیر آن بر نُه خطبه و یک نامه از نهج البلاغه که این شگرد حضوری فعال در آن ها دارد، پرده بردارد و تأثیر این فن را در تشویق خواننده و تمایل وی به سمت حوادث پیش آمده بررسی نماید. این امر مهم از طریق پارادوکس زمانی انجام می پذیرد که در زمان پریشی ماضی، حال و آینده نمود دارد. این بررسی نشان می دهد که فلش بک های موجود در نهج البلاغه سبب انسجام و پیوند متن شده و ضمن اینکه بر جوهرة ادبی آن افزوده، موجب پویایی ذهن مخاطب یا خواننده می گردد. گذشته از آن، فلش بک های بیرونی بیشترین حضور را در نهج البلاغه دارند؛ بدین صورت که از رهگذر اطلاع دهی دربارة گذشتة شخصیت ها و حوادث دخالت داده شده، ذهن مخاطب را روشن و او را آگاه می کند.